Kömür Kentteki Cumhuriyetle Yaşıt 63 Metre Uzunluğunda 98 Yıllık Cumhuriyet’in İlk Sanayi Tesislerinden Üzülmez Kok Fabrikası’nın Bacası, Tarihe Işık Tutmayı Sürdürüyor
Emeğin başkenti kömür kent Zonguldak’taki Cumhuriyetin ilk sanayi tesislerinden tarihe ışık tutan 63 metre uzunluğunda 98 yıllık Üzülmez Kok Fabrikası’nın bacasının üst kısmının eğikliğinin İtalya'nın kuzeyindeki Pisa şehrinde bulunan UNESCO Dünya Mirasları Listesi’ndeki eğik Pisa Kulesi’ni andırıyor olması, bacanın neden turizme kazandırılmıyor sorularını akıllara getiriyor.
1935’DE AÇILDI, 1970’DE KAPATILDI, 1988’DE YIKILDI
Edinilen bilgiye göre, Zonguldak’ta 63 metre yüksekliğindeki baca tuğla örgülü olup demir bileziklerle sağlamlaştırılmış, üst kısmı eğiktir.
Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün, Zonguldak’ın merkez ilçeye bağlı Baştarla Mahallesi’ne kurduğu 15 fabrikadan biri olarak bilinen Cumhuriyet’in ilk sanayi tesislerinden Üzülmez Kok Fabrikası’nın açılışı, 1935’te dönemin Başbakanı İsmet İnönü tarafından yapılmıştır.
Zonguldak’tan çıkan kömür cevherini işlemek için kurulan fabrika, Cumhuriyet’in birinci Beş Yıllık Sanayi Programı'nın bir parçasını oluşturmuş.
Benzolden (benzin ve toluen karışımı bir akaryakıt) yağ çeşitlerine, naftalinden briket kömürüne kadar 32 çeşit mal üreterek kömür sanayine hizmet veren fabrika, ekonomik ömrünü tamamlayarak 1970’te kapatılmış. Bir süre atıl durumda kaldıktan sonra 1988’de yıkılan fabrikanın 63 metre uzunluğundaki bacası ise yıkımı gerçekleştiren müteahhit firmanın girişimiyle Karabük Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nca sanayi mirası olarak koruma altına alınmış. Çubuk demirlerin etrafına tuğla örülerek yapılan bacanın üst kısmı, zamanla da eğilmiş.
Yıkılan fabrikanın bacası, adeta Pisa Kulesi’ni andırıyor.
Bu arada fabrikanın bacasının tescil kararı ANKARA K.T.V.K.K. 01.10.1990/1382, revizyonu da KARABÜK K.T.V.K.B.K. 09.07.2010/1915 olarak kayıtlarda yer alıyor.
‘’BABAYİĞİT ARANIYOR’’
Çınartepe Mahallesi Muhtarı Okan Girgin, Asma Mahallesi Muhtarı Gürbüz Kuğu ve Baştarla Mahallesi Muhtarı Mehmet Özçıkrıkçı ile birlikte yıkılan Üzülmez Kok Fabrikası’nın eğik bacasının karşısında gazeteci Orhan Akyüz’e, yaptığı açıklamada, şöyle dedi:
‘’Bu fabrikanın tarihe ışık tutan bacası kentimiz turizmine neden kazandırılmadı? Yetkililere soruyoruz... Birçok ülkede bazıları restore edilerek turizme kazandırılan tarihi yapılardan ekonomik gelirler elde edildiğini okuyoruz, duyuyoruz. Ancak bizim bölgemizde ‘bacasız sanayi’ olarak da bilinen bu değerlerimizden faydalanılmıyor, tarihi değerlerimiz göz göre göre baltalanıyor, gelecek nesillerimize miras olarak bırakmamız gereken tarihi yapılarımıza sahip çıkılmamasının mazereti olamaz. Bu bacayı bölgemiz turizmine kazandıracak ‘babayiğite’ ihtiyaç var. Bölgemiz turizminin kalkınmasına yönelik vurdumduymazlıklardan ivedilikle kaçınılmasını istiyoruz, yoksa bu vebalin altından kalkılamaz. Devlet büyüklerimize haykırıyoruz, bu bacanın turizm sektörüne kazandırmasını talep ediyoruz, sesimize duyarsız kalınmayacağını umuyoruz.’’
TTK’NIN AYIBI
Muhtar Girgin, ne acıdır ki Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) Genel Müdürlüğü’nün, söz konusu bacanın altından geçen kömür ocağını özelleştirerek özel sektöre ihaleyle kiraladığını öğrendiklerini sözlerine ekledi.
Bu arada bacanın altından geçen kömür ocağının, özel sektöre özel izinle ihale edildiği iddia ediliyor.
PİSA KULESİ’NİN HİKAYESİ
İtalya’da bulunan Pisa Kulesi, Romanesk mimarisinin en güçlü simgelerinden biri olarak arz-ı endam eder. UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan bu anıt, Orta Çağ mühendisliğinin en güzel örneklerinden biri olarak tarihe geçmiştir. Yerçekimine meydan okuyan kule, kendine özgü eğimi ve bağımsız beyaz çan kulesi ile dünyanın dört bir yanından turist çeker. Askeri zaferleri ve ihtişamı temsil eden ikonik Eğik Pisa Kulesi, aslında oldukça trajik bir tarihe sahip.
PİSA KULESİ NEREDE?
Pisa, Kuzey İtalya’daki Toskana bölgesinde bir kenttir. 11. ila 14. yüzyıllar arasında İtalya yarımadasının en güçlü 4 deniz cumhuriyetlerinden birine ev sahipliği yapmıştır. Turistlerin uğrak yeri Eğik Pisa Kulesi, “Piazza del Duomo” adı verilen bölgede yer alır. Bu bölgedeki “Mucizeler Meydanı” da (Campo dei Miracoli), kentin en önemli meydanı olarak dikkat çeker; bölgede, Pisa Katedrali ve Pisa vaftizhanesi de bulunmaktadır.
PİSA KULESİ HİKAYESİ
Kule’nin inşaatına 1173 yılında başlandı. Başlangıçta çan kulesi olarak tasarlanan kule, 5 yıldan fazla bir süre dik durdu, ancak 1178’de, üçüncü kat tamamlanır tamamlanmaz eğilmeye başladı. Kule eğilmeye başlayınca İtalyanlar olay karşısında adeta şok oldular.
Aslında yapılan küçük bir hesap hatası, bize tam 14.500 tonluk eğimli bir kule bıraktı! İlk olarak kulenin sekiz katından üçü inşa edildi. Mimarlar, kulenin kısa tarafında biraz daha küçük parçalar kullanmaya çalıştı; ancak katlar yükseldikçe ağırlığın artması ile birlikte yapı daha da batmaya başladı. Bu durum da kulenin eğilmesine sebep oldu. Çünkü yapının temellerinin bir tarafında yumuşak alüvyal toprak vardı. Bölgenin zayıf ve dengesiz zemini sebebiyle kule eğilmeye devam etti. Aralık 1233’ten itibaren yapılan çalışmalar ile kulenin eğimi bir nebze telafi edildi.
1272 yılında mimar Di Simone yönetimindeki mühendisler üst katları inşa etti. Amaçları üst katların bir tarafını diğerinden daha uzun yaparak eğimi telafi etmekti. Ancak bu inşaat, eğimin daha da artmasına sebebiyet verdi. Soruna bir çözüm bulunamadan inşaat projesi durduruldu. Pisa’nın; Cenova, Lucca ve Floransa ile çatışmalara girmesi sebebiyle neredeyse bir asır boyunca dokunulmayan kuleye 1372 yılında çan kulesi eklendi; altındaki toprağın zamanla oturması sebebiyle kule günümüzdeki hali ile eğik olarak kaldı.
Kompleksteki Katolik kiliselerinin karakteristik özelliklerini temsil eden kule, 4 derecelik bir eğime sahiptir. 1987 yılında UNESCO Dünya Mirasları Listesi’ne alınan Pisa Kulesi, Gotik ve Romanesk mimari tarzın birleşimi ile tasarlanmıştır.
HAZIRLAYAN: ORHAN AKYÜZ
FOTOĞRAFLAR: ORHAN AKYÜZ-KAYNAKLAR