Zonguldak Ticaret ve Sanayi Odası (ZTSO) Yönetim Kurulu Başkanı Metin Demir, makamına giderek ziyaret ettiği araştırmacı gazeteci Orhan Akyüz’ün, “Sayın başkan, Zonguldak’ta Rödovans sistemiyle kömür üretimi yaparak ekonomiye katma değer katkılarının yanı sıra çok sayıda istihdam da sağlayan özel kömür ocaklarının son durumu hakkında açıklama yapmak ister misiniz?” şeklindeki sorusunu içtenlikle yanıtladı.
“RÖDOVANS İŞLETMECİLELERİ, 15-20 KİŞİLİK KÜÇÜK AİLE ŞİRKETLERİ ŞEKLİNDE ÜRETİME BAŞLADILAR”
Emeğin başkenti kömür kentin ZTSO Yönetim Kurulu Başkanı Demir, şu ifadeleri kullandı:
“Zonguldak’ta 1940’lı yıllardan itibaren madencilik devlet tekelinde, Ereğli Kömür İşletmeleri (EKİ) isimli şirket ise devlet tekelinde madencilik faaliyetlerini uzun yıllar yürüttü. Sonrasında da Türkiye Taşkömürü Kurumu’nun TTK) üretime değer görmeyip terk ettiği rezerve diye tabir ettiği alanlar ekonomiye kazandırılsın, bir yandan da ruhsatsız madencilik faaliyetleri, kimilerinin kaçak kömür dediği faaliyetin de önüne geçelim diye 1990 yılı itibarıyla Rödovans usulüyle üretime başlandı. Rödovans işletmeciliğine ilk başlandığında bu işletmeler 15-20 kişilik küçük aile işletmeleri şeklinde organize oldular ve üretime başladılar. Zamanla özel sektör üretimini açılan sahaların sayıları da artırıldı ve bu Rödovanslı saha işletmecisi arkadaşlar son derece başarılı şekilde yatırımlarını hem yeraltındaki maden işletmelerinde, hem de cevher zenginleştirme tesislerine çok güzel ve yerinde yatırımlar yaparak yollarına devam ettiler.”
“TTK’NIN TERK ETTİĞİ SAHALARDA 2011 YILI İTİBARİYLE 5 BİN 500 ÇALIŞANIYLA 1 MİLYON 100 BİN TON KÖMÜR ÜRETİMİ GERÇEKLEŞTİREN ÖZEL SEKTÖR MADEN İŞLETMELERİ, EKONOMİYE ÖNEMLİ ORANDA KATMA DEĞER SAĞLAMIŞTIR”
Başkan Demir, şöyle devam etti:
“2011 yılı itibariyle özel sektör maden işletmeleri, TTK’nın terk ettiği sahalarda 1 milyon 100 bin ton üretim yaparak ekonomiye önemli oranda katma değer sağlamıştır. Bu üretimi yaparken de 5 bin 500 çalışan istihdam ettiler. Neredeyse TTK ile eşit bir üretim seviyesine ulaştılar. Dolayısıyla Rödovanscılık hikayesi Zonguldak‘ta son derece başarılı bir hikayedir… Aslında emekli madencilerin çocuklarının kurduğu küçük ölçekli işletmeler zamanla orta ölçekli ve büyük ölçekli şirketler haline gelip ISO’nun
(Uluslararası Standardizasyon Örgütü) ikinci 500 listesine girecek hale geldiler, tam da bu periyotta TTK’nın bir yandan küçülmesi ile azalan üretiminin telafisini de yapma durumları oldu. Yani hem ERDEMİR (Ereğli ilçesindeki Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları) T.A.Ş, hem KARDEMİR (Karabük Demir ve Çelik Fabrikaları) A.Ş’nin, hem de ‘çakı’ gibi termik santrallarımız bu dönemde TTK‘dan eksilen ihtiyaçlarını özel sektörden sağlamış oldular.”
“KENTİMİZDEKİ ÖZEL KÖMÜR OCAKLARINI İŞLETEN ŞİRKETLERİN SIKINTILARININ GİDERİLMESİNE YÖNELİK ŞUBAT AYINA KADAR ÇOK ACİL KÖKLÜ VE KALICI ÇÖZÜM BULUNMAZSA, 2 BİN 700 ÇALIŞANIN BÜYÜK BÖLÜMÜNÜN İŞTEN ÇIKARILMASININ YANI SIRA İŞ YERLERİNİN TASFİYE EDİLMESİ RİSKİYLE KARŞI KARŞIYAYIZ”
“2014 yılında Soma (Manisa’nın Soma ilçesi) ve Ermenek (Karaman’ın Ermenek ilçesi) kazaları meydana geldi, toplumda da ciddi bir infial ortaya çıktı ve 300’den fazla madenci tek bir kazada hayatını kaybetti” diyen Başkan Demir, şöyle konuştu:
“Tabii ki siyaset kurumu burada çok acil bir şekilde kamuoyunun oluşan tepkisini normalleştirmek, nötralize etmek için iki asgari ücret uygulaması gibi işçi sağlığı ve iş güvenliği yönünde yeni mevzuatların devreye alınmasıyla ilgili bir tedbir aldı.
2014’ün eylül ayında biz buna ‘Soma Yasası’ takmıştık. O tarihte bizde Rödovans işletmecileri adına bakan beye, ‘getirilen bu ek maliyetler neredeyse bizim özel saha işletmecilerin ton başına maliyetlerini iki katına kadar yükseltti. Biz bu sahaları alırken elbette bir ihaleyle ve bir sözleşmeyle devraldık, devlet otoritesi kullanılarak tek taraflı bizim maliyetimiz iki katına kadar artırıldı, dolayısıyla bu telafi edilmezse bu sahalarda üretim yapmak mümkün değil’ dedik. O dönemin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, bakanlıkta bize, ‘siz merak etmeyin, önce çalışan tarafının yani işçi tarafının problemlerini gidermek zorundaydık, biz bu yaptığımız düzenlemelerle oluşan her bir kuruş ek maliyeti telafi edecek mekanizmaları da yürürlüğe koyacağız, siz üretim faaliyetlerinize ve yatırım faaliyetlerinize devam edin. Zonguldak‘tan çıkacak her bir ton kömür bizim için kıymetlidir’ dedi. Lakin
aradan geçen 10 yıllık sürede, yani 2014’ten 2024’e geldiğimiz süreçte desteklemeyle, telafiyle ilgili önemli düzenleme yapılmasına rağmen oluşan maliyetler bir türlü tam anlamıyla karşılanmadı ve geldiğimiz noktada geçen yıl itibarıyla de tasarruf tedbirleri sebebiyle verilen bu telafi miktarı sanki bir bonusmuş, teşvikmiş gibi bunlardan vazgeçeceği bu düzenlemenin de kaldırılacağı söylendi. Yani devlet bizim işletmecilerimizde oluşan maliyetleri telafi edeceği sözünü tutmadığı gibi yetersiz olan telafi mekanizmasını da artık bu yıl itibarıyla devreden kaldırmış oldu. Şu anda üretici firmalarımızın, bu bahsettiğim süreçte yani 2014’ten 2024’e geldiğimiz süreçte çalışan sayıları 5 bin 500’lerden 2 bin 700’e kadar düşmüş durumda ve bu konuya çok acil köklü ve kalıcı bir çözüm bulunmazsa önümüzdeki şubat ayında bu kalan 2 bin 700 çalışanın da çok büyük bir bölümünün işten çıkartılması ve bu iş yerlerinin tasfiye edilmesi riskiyle karşı karşıyayız.”
“BAKAN BEY, ‘ ZONGULDAK’TAN YAPILACAK ÜRETİM BİZİM İÇİN SON DERECE KIYMETLİ, ŞUBAT AYI SONUNA KADAR YASAL DÜZENLEME HAZIRLIĞI İÇİNDEYİZ, YERLİ KÖMÜRDEN ÜRETİLEN ELEKTRİĞE DESTEK VEREREK PROBLEMİ AŞACAĞIZ’ SÖZÜNÜ VERDİ”
Başkan Demir, AK Parti Zonguldak Milletvekili Ahmet Çolakoğlu ile birlikte geçen hafta sonu Ankara’da bir araya geldiklerini belirterek, “Sayın Ahmet Çolakoğlu milletvekilimizle birlikte Bakan (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar) bey, bakan yardımcıları ve genel müdürlerin de bulunduğu bir ortamda durumu tekraren arz ederek, ‘bu durumda bu iş sürdürülemez, çok acilen tedbir alınması gerekiyor’ şeklinde ifadelerimiz oldu. Sayın bakan da sağ olsun, biz hala aynı noktadayız diyerek, ‘Zonguldak‘tan yapılacak üretim bizim için son derece kıymetli, şubat ayı sonuna kadar bir yasal düzenleme hazırlığı içindeyiz, yerli kömürden üretilen elektriğe destek vererek bu problemi aşacağız’ sözünü verdi. Zonguldak’ta üretim yapan firmaları rahat ettireceklerini, merak edilmemesini istediler. Bizde şu anda bu sözün hem milletvekillerimiz, hem de il başkanımız Mustafa Çağlayan (AK Parti Zonguldak İl Başkanı) bey üzerinden takipçisiyiz” dedi.
“2024’DE 350 BİN TON CİVARINDA KÖMÜR ÜRETİMİ GERÇEKLEŞTİRİLDİ, ZONGULDAK EKONOMİSİNE ÇOK CİDDİ KATKILARI OLAN BİR SEKTÖRÜ (RÖDOVANS İŞLETMECİLİĞİ) KAYBETME RİSKİYLE KARŞI KARŞIYAYIZ”
Başkan Demir, konuşmasını şöyle tamamladı:
“İnşallah şubat ayının ilk haftalarında bu düzenleme yürürlüğe girerse, arkadaşlarımız tekrar üretime, yatırıma ve istihdama ağırlık verecekler. Ama şubat ayında da bu konuya bir çözüm bulunmazsa çok hızlı bir şekilde Zonguldak ekonomisine, yerel ekonomiye çok ciddi katkıları olan bir sektörü (Rödovans işletmeciliği) kaybetme riskiyle karşı karşıyayız. Arkadaşlarımızın, 2024’de yaklaşık 350 bin ton seviyesinde bir üretim yaptıklarını düşünüyorum. Burada hem çalışan bakımından, hem de üretim bakımından çok ciddi bir kayıp var. Yani 2011’de 5 bin 500 çalışanla 1 milyon 100 bin ton kömür üreten sektör, 2024’de ortalama 2 bin 700 çalışanla 350 bin ton civarında
bir üretim yapmış. Bu arada 16 adet özel kömür ocağı işletmesi mevcut.”
ÖZEL İŞLETMELER, KATMA DEĞER KATKI SAĞLIYOR
Gazeteci Orhan Akyüz’ün, yetkililerden aldığı bilgiye göre, Maden Yasası'nın 2004'de yürürlüğe girmesiyle emeğin başkenti kömür kent olarak bilinen Zonguldak’taki Türkiye Taşkömürü Kurumu’nun (TTK) 1989'dan itibaren faaliyet gösteren ocaklarının üretimi durdurularak atıl sahalar kurum tarafından yeniden rödevans (kiralama) ihaleye açılıp kiralandı.
Diğer yandan da TTK'nın çalıştırmadığı kömürün yanı sıra kuvars kumu, kil ve boksit sahaları özel sektöre kiralandı.
TTK'ya kömür üretimlerinin karşılığında kira ödeyen özel işletmeler, yasal güvenceye kavuşmalarının ardından devlet hakkı olarak İl Özel İdare Müdürlüğü ve Hazine'ye de ciddi boyutta pay ödeyerek katma değer katkı sağlıyor.
16 KÖMÜR SAHASI VARDI
Bu arada TTK Genel Müdürlüğü’nün 2023 verilerine göre, TTK’ya ait bölgelerden Üzülmez’de 6, Karadon’da 9 ve Kozlu’da 1 olmak üzere toplamda 16 rödevans işletmecisi faaliyet gösteriyor.
RÖDOVANS NEDİR?
Rödovans , maden ruhsat sahalarının işletme hakkının özü kendisinde kalması koşuluyla hak sahibi tarafından sözleşme ile gerçek veya tüzel bir kişiye bir süre tahsis edilmesidir. Rödovans sözleşmesi, tam iki tarafa borç yükleyen atipik bir özel hukuk sözleşmesidir. Sözleşmenin tarafları ise maden ruhsat sahibi ile maden alanının işletme hakkını devralacak üçüncü kişidir.